DOOR: Piet van der lende/Konfrontatie.nlGEPUBLICEERD: 16 juli 2013
LoicWacquant noemt in zijn boek ‘paria’s van de stad’ kort dat hetnegativisme, dat spreekt uit de opvattingen van veel mensen hunrelatie met de machthebbers structureert. Veel mensen hebben kritiekop van alles en nog wat. Op de (semi) overheidsinstanties, die allesin de gaten houden, waar je hele privé leven op tafel moet, in langeverhalen en anekdotes over het voetlicht gebracht, over de graaiendebankiers, die buiten schot blijven en die een goed leven hebben vande opgestreken bonussen, terwijl de gemiddelde burger nauwelijksrondkomt.
(Oorspronkelijkverschenen opkonfrontatie.nl)
Vaakzijn de reacties getriggerd door de media, die niet moe worden hetene na het andere (financiële) schandaal in de publiciteit tebrengen, vaak gelekt door concurrenten. En dan vervolgens spreken demensen over de machteloosheid van de politiek om iets aan deproblemen te doen, de zakkenvullers in Den Haag die goed op hunbaantjes letten, de onmogelijkheid die politiek te beïnvloeden, hetontbreken van verzet, de mensen tegenwoordig, ja ook de lotgenotenmoeten eraan geloven, zijn egoïstisch en zelfzuchtig geworden. Er isgeen solidariteit meer. Daar hoef je ook niet op te rekenen.
Hoezeerbovenstaand verhaal ook een kern van waarheid bevat, het structureertde relatie van de ondergeschikte burger met de uitvoerende macht vande staat. Daarmee bedoel ik dat de burgers met hun negatieve verhalenonbedoeld een beschrijving geven van een perfect machtssysteemwaartegen je maar beter niet in verzet kunt komen. Je ziet hoe het deklokkenluiders vergaat! Sta maar niet op, om je protest te latenhoren. Niemand doet met je mee, niemand is solidair, overal om jeheen zijn de baantjesjagers en hielenlikkers die ten koste van jouwvan de situatie proberen te profiteren. Kijk naar de politici vanGroen Links en de Partij van de Arbeid!. Vroeger ventileerden zeleuke linkse ideeën, en nu zijn ze omdat het alleen ging om huneigen carrière gecorrumpeerd door de macht. Ze zijn niet tevertrouwen. En de machthebbers en hun repressieapparaten, wel of nietgeprivatiseerd, weten je wel te vinden. Als je als individu tegenoverze staat, kun je maar beter doen wat ze zeggen, anders ben je jebestaan niet zeker. Ze weten met die perfecte informatiesystemenalles van je. Verzet is zinloos, er zijn zoveel mensen die hun rechtproberen te halen, ze verzuipen vaak in de stroperige bureaucratie ende ongevoeligheid van de politiek voor tegenargumenten. Eenparlementaire enquête over de bouwfraude met alle onthullingen? Debouwfraude gaat gewoon door.
Enzo houdt de kritiek op toestanden in de maatschappij, die aanborreltafels, in huiskamers, op spreekuren van hulpverleners, inkroegen, op vergaderingen wordt geventileerd samen met devoortdurende stroom van op zichzelf staande geïsoleerde onthullingenvan schandalen in de media de machthebbers in het zadel.
Hoehet onvolprezen programma Tegenlicht bijdraagt aan bestendiging vande macht. Ik maak mij ook wel schuldig aan dat negativisme. Moet jemisstanden dan maar niet aan de kaak stellen? Natuurlijk niet. Maarwaar ik mij wellicht te weinig van bewust ben geweest tot nu toe, isde uitwerking die het aan de orde stellen van misstanden kan hebben,waarbij het geen handelingsperspectief oplevert maar dat juistblokkeert. Wat mij in gesprekken en discussies steeds meer opvalt, isdat in mijn ogen in principe steeds dezelfde beschrijvingen vanaspecten van het machtssysteem voortdurend herhaald worden waarbij jein een soort cirkel van de ene beschrijving van een misstand naar deandere gaat. Het komt niet tot een handelingsperspectief. Dat isimmers zinloos.
Deverhalen en anekdotes die burgers in hun dagelijks leven vertellenhebben vaak een sterk beschrijvend karakter, evenals de voortdurendeonthullingen in de media die in een voortdurende stroom van los vanelkaar staande incidenten over het voetlicht worden gebracht. Wanthoeveel incidentele onthullingen er ook in de krant staan, actuele(politieke) hoofdtegenstellingen kennen we niet, worden in de mediaook nauwelijks geanalyseerd, en onderhandelingen over onze toekomstspelen zich achter gesloten deuren af en we komen slechts zelden ietste weten over hoe de onderhandelingen werkelijk verlopen en wat deonderhandelaars tegen elkaar zeggen. Iedere samenhang lijkt in denieuwsstroom te ontbreken. Van tijd tot tijd zien we bijvoorbeeldFerry Mingele voor een dichte deur staan in het acht uur journaal ofin Nieuwsuur waarbij hij een heel verhaal heeft, maar verder geenidee van wat er zich achter die deur afspeelt. Er worden zelfs bijonderhandelingen tussen deze en gene extra nieuwsuitzendingeningelast om Ferry dingen te laten zeggen over zaken waarvan hij geenflauw idee heeft. Spannend, zeggen veel kijkers dan, wat zou eruitkomen? Na enige uren komen de onderhandelaars naar buiten met eenbesluit. Of ze zeggen dat er nog gepraat moet worden. Een, tweezinnen, misschien uiteindelijk een korte verklaring. Verder blijvenwe van niets weten.
Verslaggeversvan actualiteitenrubrieken boeken een hotel in verre oorden, reizener met het vliegtuig naartoe of zijn er al permanent gestationeerd,en gaan dan voor een dichte deur van een regeringsgebouw staan, decamera op hen gericht. Het gezicht van de verslaggever hebben we alhonderden malen gezien, het plaatje van het regeringsgebouw eveneens.Binnen speelt zich iets af. Maar wat? Het onderwerp van de besprekingis soms tot op zekere hoogte nog wel bekend, voor zover de mensenbinnen daar iets over hebben losgelaten c.q. eencommunicatiedeskundige hebben ingeschakeld om de journalisten aan hetlijntje te houden. Spannend. Wat zou er gaan gebeuren? Maar verderweten we van niets. Om de tijd te doden putten de verslagevers zichuit in eindeloze op niets gebaseerde speculaties over wat er allemaalwel en niet in de toekomst kan gebeuren, en dat is heel wat. Somskomt het enige dagen of weken later tot een zogenaamd onthullendinterview met een van de hoofdrolspelers, die voortdurend wanhopigworden nagejaagd door op nieuws beluste journalisten, meestal is hetbij nader inzien niets zeggend.
Miljoenenmensen kijken naar die uitzendingen. En de volgende dag komen demensen op het spreekuur waar ik werk, voor hulp of gewoon voor eenpraatje. Daar sluiten de media events aan op de dagelijkse ervaringenvan de mensen. Heb je die en die of dat gisteren op de TV gezien, hebje dat en dat programma met die en die onthulling gezien? Het is tocheen schande, waar gaat het naartoe met de wereld, waar komen weterecht. Het lijkt wel een banenrepubliek. Nou, zeggen de mensen danna enige tijd praten, ik ga maar eens wat doen. Daarmee bedoelen zeniet, dat ze politiek verzet gaan plegen, maar dat ze hun dagelijksewerkzaamheden weer oppakken na hun hart te hebben gelucht, terug inhet gareel. Ook bij de verhalen die mensen elkaar vertellen over deondoordringbare bureaucratie, de absurditeit van administratieveprocedures, de willekeur van de repressieapparaten komen we echterniet te weten wat er zich nu precies bijvoorbeeld in de hogereregionen van het management van deze of gene uitvoerende instellingafspeelt. Dat blijft allemaal zorgvuldig achter gesloten deuren.Zoals ook voor Ferry Mingele en al die andere verslagevers de deurengesloten blijven.
Hoezeerook het kapitalistisch productiesysteem doortrokken is van sociale enmateriele ongelijkheden, misstanden, uitbuiting en tegenstellingen,waarover velen verontwaardigd zijn, uiteindelijk weerhoudt desuggestie van het perfecte systeem hen van verzet. Ze doenuiteindelijk maar wat de machthebbers willen en vinden dat ze daarbijvoor het beste kiezen, omdat ze zelf nog een redelijke positiehebben. Een beperkte welvaart, een dak boven je hoofd, eten, etc. Datin dat productiesysteem miljoenen sterven van de honger, daartegen iseigenlijk geen verzet mogelijk, en ligt het ook niet een beetje aandie mensen zelf? Toch maar weer Partij van de Arbeid stemmen, danworden de bezuinigingen op mijn inkomen en de zorg en devoorzieningen in mijn buurt althans getemporiseerd, ook al zijn hetallemaal baantjesjagers. Wat me verder opvalt is dat veel mensen hetnegativisme dat in het begin werd genoemd, met in het verlengde desuggestie van een perfect systeem, en de onbekendheid met wat er nueigenlijk achter al die gesloten deuren gebeurt aanvullen metallerlei meer of minder vergaande samenzweringstheorieën.
Ikstel niet dat er geen samenzweringen zijn of dat de heersende klassede bevolking niet voorliegt. Ongetwijfeld zijn er onder leden ofdelen van de heersende klasse ‘samenzweringen’ en proberen ze temanipuleren om hun eigen belangen te verdedigen. Maar tegelijkertijdzijn ze ook elkaars concurrenten die elkaar naar het leven staan. Eenallesomvattende wereldsamenzwering van een hechte, tamelijk kleinegroep die alles kan manipuleren bestaat niet. Kapitalisten van grotebedrijven en banken hebben het vaak niet nodig uitgebreid met elkaarte overleggen. Het gaat er juist om, dat ze vanuit hun positie in demaatschappij en de daarbij behorende belangen veelal hetzelfdehandelen en dezelfde opvattingen hebben.
Wemoeten niet zozeer zien hoe individuen en specifieke groepen hunbelangen proberen te versterken door middel van manipulatie, wemoeten ook verder kijken dan deze individuen en oog hebben voor depositie van waaruit deze individuen en/of groepen zo handelen.Eenvoudig gesteld komen deze redenen erop neer dat de kapitalistenalles doen om hun winsten te maximaliseren en kapitaal teaccumuleren. Ze doen er alles aan om de nodige sociale, politieke eneconomische voorwaarden te creëren om dat te doen.
Eendiscussie over een systeemkritiek op het kapitalisme, vanuit hetbesef, dat er op enigerlei wijze verbanden bestaan tussen iemandspositie in de maatschappij, en zijn of haar gedrag, ideeënwereld enhandelen, en dat die verschillende posities bepaald worden door deeconomische structuur van datzelfde kapitalisme, dusklassentheorieën, zijn geheel uit beeld verdwenen. Het aan de ordestellen van de vele misstanden, kritiek op het laakbare gedrag en dementaliteit van bankdirecteuren heeft weinig zin, wanneer het besefontbreekt dat bij een vervanging van een dergelijke bankdirecteuriemand anders op zijn positie zich precies net zo gaat gedragen. Meteen ethische kritiek op het gedrag en de mentaliteit vanbankdirecteuren en andere kapitalisten en een analyse van hunsamenwerking in de vorm van samenzweringen ben je er niet.
Hetverdwijnen van systeemkritiek op het kapitalisme en de vervangingervan door het bovenomschreven negativisme, de voortdurende los vanelkaar staande onthullingen die dat negativisme voeden aangevuld metsamenzweringstheorieën betekent juist, dat een perspectief vooremancipatoir handelen uit beeld verdwijnt. Het besef, dat mensen metdezelfde structurele ondergeschikte positie in het kapitalisme, zichmoeten verenigen in collectieve verbanden om een systeemveranderingmeer of minder vergaand te bewerkstelligen en dat dit ook kan,verdwijnt. Dat geldt niet alleen voor de arbeidersklasse als geheel,waarvan je je kunt afvragen of het wel zo’n geheel is, zekersubjectief, maar ook voor subgroepen daarvan: bijstandsgerechtigden,migrantengroepen, werklozen, mensen met flexwerk, etc.
Maarhoe in de huidige situatie na 30 jaar neoliberale propaganda hetverband moet worden gelegd tussen een tamelijk abstractesysteemkritiek op het kapitalisme, en de discussie daarover, en dedagelijks ervaringen en redeneringen van de mensen, ik ben er nietuit. Een abstracte systeemkritiek kan snel verzanden in hoogdravendesysteem theorieën, die alleen door academisch geschoolden begrepenworden, waar verder niemand een boodschap aan heeft. Aan de anderekant: het geïsoleerd van die theorieën aan de kaak stellen vanschrijnende, ogenschijnlijk op zichzelf staande misstanden envandaaruit de belangenbehartiging opzetten werkt ook niet. Enteruggrijpen op oude socialistische propagandaverhalen van vroegerlijkt me ook niet de oplossing. Maar aanknopingspunten zijn ergenoeg, als je kijkt naar de opvattingen van de bevolking, waarbijvoorbeeld nog steeds een meerderheid bestaat voor een goed sociaalzekerheidsstelsel, en tegen de huidige bezuinigingen daarop, ondanksalle negativisme.
]]>