Gijs Herderschee iser ingetrapt. Toch een ervaren Volkskrant journalist. Woensdag 22juni schreef hij op de voorpagina van de Volkskrant: ‘Kabinetversoepelt de regels voor bijstand’. Een juichend artikel over demaatregelen op het gebied van de Participatiewet die MinisterSchouten dinsdag in een brief aan de Tweede Kamer aankondigde. Uit detekst: ‘Het roer gaat om in de bijstand’. En ‘de plannen zijneen trendbreuk’. De teneur van het artikel is, dat allerleimaatregelen genomen worden om het bijstandsregime te versoepelen. Oppagina 11 een paginagroot interview met de minister, die zondertegenwerping de gelegenheid krijgt haar propagandaverhaaltje tehouden over hoe sociaal dit kabinet in het algemeen en zijzelf in hetbijzonder is. Ook andere media hebben dit beeld neergezet. En ooklobbyisten, die de deur bij politici platlopen om positieveveranderingen in de bijstand te bewerkstelligen door het aanvragenvan argumenten in discussies, trapten erin. Joris Barendrecht,BeleidsmedewerkerIeder(in) (Arbeid),twitterde: ‘Detoon van de brief stemt hoopvol: -vertrouwen weer centraal -eenvoud-toereikend bestaansminimum -passende ondersteuning’. Enin een andere tweet: ‘Hetmanifest van de werkcoalitie en de gesprekken lijken gehoor tevinden. We houden de uitwerking natuurlijk goed in de gaten. ‘.
Maandag27 juni al gaat de vaste Kamercommissie voor Sociale Zaken eroverpraten. Betekenende voorstellen inderdaad veel hoopvolle positieve veranderingen? Eentwitteraar: ‘Beeldvorming versus inhoud. Een bekende ex landbouwminister weet hier alles van’. Tijd dus om de voorstellen eenskritisch onder de loep te nemen
Deprincipes van de bijstand
Eerstin zijn algemeenheid een opmerking over bijstand. Ooit, in een grijsverleden bestond er een tamelijk gesloten sociaal zekerheidssysteem,met AOW als je 65 wordt, WAO als je arbeidsongeschikt wordt en AAWeen volksverzekering tegen arbeidsongeschiktheid,voor de mensen die niet werkten en verzekerd waren toen ze ziekwerden. Er was weliswaar ook toen al een kortdurende WerkloosheidsWet, maar er was ook de WWV, voor mensen die langer werkloos waren.De bijstand was echt alleen bedoeld als een tijdelijke noodmaatregelvoor mensen die onverhoopt toch door de mazen van de wet vielen. Hetwas van het begin af een regeling, als noodoplossing, waarbij je alleandere bronnen van inkomsten moest verrekenen met de uitkering enwaarbij kostenbesparingen (de partnertoets) tot lagere uitkeringenleidden. Deminister doet in haar brief net, of deze situatie nog bestaat. Deeerste zin van de brief: ‘in Nederland hebben we een uitgebreidstelsel van sociale zekerheid, met als vangnet de bijstand;ondersteuning voor wie (tijdelijk) niet zelf in de noodzakelijkekosten van het bestaan kan voorzien’. Nee, beste minister,met het wegbezuinigen van de sociale zekerheid isde bijstand allang geen laatste redmiddel envangnet meervooreen kleine groep alser geen andere mogelijkheden zijn. Velen, waaronder langdurigwerklozen en arbeidsongeschikten, moeten een beroep doen op bijstandom in hun levensonderhoud te voorzien omdatze niet in aanmerking komen voor andere sociale zekerheidswetten. Zijzijn gedwongen tot in lengte van dagen onder het hierboven geschetstebijstandsregime te leven. Erzitten inmiddels bijna een half miljoen mensen in de bijstand. Dehierboven genoemde principes – andere inkomsten moeten verrekendworden en kostenbesparingen leiden tot een lagere uitkering –betekenen,dat vele duizenden permanentin armoede moeten levenzonder perspectief om eruit te komen. De Participatiewet is denieuwste strenge bijstandswet, die leidde tot schrijnend onrecht, bijde verrekening van inkomsten en kosten besparingen. Gemeenten namenbelachelijke maatregelen en legden boetes op zoals bij de vrouw uitWijdemeren die in de publiciteit kwam en die wat boodschappen vanhaar moeder kreeg. De voorstellen van minister Schouten hebben debedoeling, dit bijstandsregime wat te vereenvoudigen enrechtvaardiger te maken, door op verschillende terreinen tijdelijkeuitzonderingen toe te staan enbepaalde bronnen van inkomsten gedeeltelijk vrij te laten.Maarde meeste maatregelen zijn allang jurisprudentie. Dat wordt hieronderuitgelegd. Aande hoofdprincipes van de bijstand wordt verder weinig gesleuteld.Voorstellenvoor het afschaffen van de partner- en vermogenstoets en dekostendelersnorm worden genegeerd. Ditleidt tot wat minister Schouten in het Volkskrant interview als haardilemma formuleert. Overhet gedoe met giften ontvangen zegt ze: ‘Mijndilemma is nu dit: als ik het vastzet op een bedrag en het is zo datiemand net daarboven iets krijgt, wat betekent dat dan? . We willendit snel regelen, maar simpel een grens trekken levert in de praktijknieuwe vraagstukken op’. Met andere woorden: de aanpak van deminister in de beperktevoorstellendie ze nu doet verschuift de problemen een beetje, maar ze blijvenbestaan en het uitzicht op schrijnende onrechtvaardige situatiesblijft hetzelfde. Op deze manier een onoplosbaar probleem.
Minimaleveranderingen
Heteerste wat opvalt is, dat het bij nadere beschouwing gaat om minimaleveranderingen die voor een groot gedeelte in veel gemeenten al zijningevoerd ofvaste jurisprudentie zijn.Veelmaatregelen hebben betrekking op vereenvoudiging van hetadministratieve proces, dus eigenlijk ondergeschikte punten. Erkomteenregeling dat je giften tot een bepaald bedrag mag houden maar datstaat allang in de wet en datis in veel gemeenten allang praktijk. Verder worden allerleiknellende maatregelenniet afgeschaftmaareen beetje versoepelt. De kostendelersnorm blijftgehandhaafd,maar je mag voortaan alleen in noodgevallen als bijstandsgerechtigdeiemand tijdelijk in huis nemen zonder dat de kostendelersnorm wordttoegepast. Maarja, wat is tijdelijk?? Enook deze ‘maatregel’ is in de jurisprudentie allang praktijk. Alsbijvoorbeeld je huis voor 4 weken verbouwd wordt, en je trekt dan inbij je ouders, dan is de kostendelersnorm niet van toepassing. Hetgaat erom, waar je je hoofdverblijf hebt, en als dat in feite nietverplaatst wordt, komt de kostendelersnorm niet eens in beeld. Eninkomsten uit hobbymatig verkoop worden volgens vaste jurisprudentieallang niet meertot de middelen gerekend. Ook op het gebied van geldleningen is aljurisprudentie. Ook geldleningen worden niet tot de middelen gerekendals het aan bepaalde voorwaarden voldoet. Deze zogenaamdeversoepelingen vande minister zijnin feite een codificatie van uitspraken van de Centrale Raad vanBeroep. Wat de minister in feite doet, is aan allerlei dingenmaximumbedragen gaan koppelen en daarmee neemt ze de vrijheid vangemeentes weg. Dat is in strijd met dat de minister wil dat ermaatwerk wordt geleverd. Feitelijkveranderd er weinig, maar het is zeer de vraag of de kwantitatievenormen die de minister nu aan de bestaande praktijk wil toevoegen eenverbetering zullen betekenen. Enverder: eris de zeer strenge inlichtingenplicht die tot schrijnend onrechtleidt, omdat zij zeer ruim geformuleerd is en je zo ongeveer alleswat je maar ontvangt en andere informatie moet doorgeven op straffevan stopzetting van de uitkering en boetes, er gaat een beetje aangesleuteld worden, waarbij het beleid van de Sociale VerzekeringsBank en de gemeenten gelijk getrokken wordt want er schijnenblijkbaar verschillen in te zitten.
Rechtenvan werkzoekenden
Derechten van werkzoekenden worden niet versterkt, bijvoorbeeld doorherinvoering van het begrip passende arbeid. Nu moet debijstandsgerechtigde die niet ziek is of gedeeltelijk ziek allegangbare arbeid aanvaarden. Dit is zo ongeveer alles waar je maar aankunt denken, behalve prostitutie. Ook ontbreekt het besef, datbijstandsgerechtigden gedwongen kunnen worden flexibele onderbetaaldedeeltijdbaantjes te aanvaarden. Hetgeende verslechtering van arbeidsvoorwaarden versterktomdat de werkgevers gemakkelijker op hun voorwaarden werkzoekendenkunnen aannamen. Het beleid bevordert zo de afbraak vanarbeidsvoorwaarden en omstandigheden. Bijde cohortaanpak in Amsterdam bleek, dat bijstandsgerechtigdenmachteloos staan tegenover de almacht van de klantmanager die je totvan alles en nog wat probeert te dwingen en dat van redelijk overlegen maatwerk niets terecht komt. In veel gevallen probeert deklantmanager – die vaak maar zeer beperkt tijd heeft –bijstandsgerechtigden een traject op te leggen of allerleiverplichtingen, hetgeen tot veel klachten leidt over de houding vande klantmanager enfrustraties en slapeloze nachten bij de bijstandsgerechtigden, diesoms extra ziek worden en het moeras ingeduwd in plaats van verder opde been geholpen. Dit speelt ook in andere gemeenten. Alleenversterking van de rechtspositie van de werkzoekende kan ditvoorkomen, maar zoals gezegd, de minister doet geen voorstellen.
Mantelzorgersen extra verplichtingen
Eenspecifieke problematiek ook in dit verband is de positie vanmantelzorgers. Er wordt gezegd dat bijstandsgerechtigden die geenkans hebben op de arbeidsmarkt mantelzorg mogen verrichten. Bijmensen die wel kunnen werken ligt dat moeilijker. Dit klemt des temeer, daar de gezondheidszorg en de hulpverlening vaak langewachtlijsten kent of anderszins moeilijk toegankelijk is, enbijvoorbeeld bejaarde ouders een noodgedwongen beroep moeten doen ophun kinderen. In deze en vergelijkbare situaties zou de mogelijkheidmoeten komen de sollicitatieplicht op te heffen, maar de ministerkomt er niet mee, en dus is alles weer afhankelijk van de almachtigeklantmanager, die iemand die in zo’n situatie zit kan maken enbreken. Hetlijkt erop dat ook deze minister de bijstandsgerechtigden zoveelmogelijk wil dwingen gangbare arbeid of vrijwilligerswerk teaanvaarden, door het opleggen van allerlei extra verplichtingen. Voorhet uit de wet halen van de verplichte tegenprestatie worden geenvoorstellen gedaan. Maar wel komener maatregelen om de nu nog voornamelijk generiekearbeidsverplichtingen meer toe te spitsen op de situatie van debijstandsgerechtigde. Daardoor zou de bijstandsgerechtigde deverplichtingen als reëel ervaren, ‘wat de effectiviteit ten goedkomt’. Ja, daar gaat het om. Hoe kunnen we de bijstandsgerechtigdeeffectief onder druk zetten? Menige klantmanager weet er wel raadmee. En dan komen er specifieke extra verplichtingen voorbijstandsgerechtigden met ‘een grote afstand tot de arbeidsmarkt’.Deze specifieke verplichtingen zijn erop gericht om meedoen(participatie) te stimuleren, zo mogelijk met als uiteindelijkperspectief arbeidsinschakeling, en op periodiek contact met degemeente (voorkomen van isolement). Metandere woorden: ook langdurig werklozen en arbeidsongeschikten moetensterker onder druk gezet worden te dansen naar de pijpen van denamens de almachtige overheid optredende klantmanager zonder dat hunrechten zijn geformuleerd. Specifiekeverplichtingen op periodiek contact met de gemeente kunnen doorgemeenten misbruikt worden om iemand te pas en te onpas op te roepen,zonder concrete aanleiding, met het argument ‘we willen isolementvoorkomen’ maar in werkelijkheid om bijvoorbeeld vast te stellendat iemand niet wat te lang op vakantie is geweest zondertoestemming. Met andere woorden: de touwtjes worden strakkeraangehaald ende controles worden uitgebreid.
Deconclusie moet luiden dat in tegenstelling tot de berichten die in demedia verschenen er helemaal geen fundamentele beleidsomslag is.Integendeel, de bijstand wordt nog strakker en geraffineerder enmeer vanuit het Rijk geregeld.
Pietvan der Lende
